لب خوانی

مقدمه

مشاهده ی گوینده نه تنها درک گفتار شنیده شده را در حضور نویز بهبود می بخشد بلکه حتی می تواند چگونگی درک یک صدا را نیز متاثر کند.

لب خوانی می تواند نقشی اساسی در بهبود ارتباطات ،افزایش استفاده از سمعک ودیگر وسایل تقویتی داشته، ابزاری . هماهنگ

کننده در زندگی روزمره در خانواده و اجتماع به حساب آید

هرچه میزان آسیب شنوایی بیشتر باشد ،فرد بیشتر متکی به اطلاعات بینایی برای برقراری ارتباط می شود. فرد آسیب دیده شنوایی به طور ذاتی دارای این توانایی است که نقص خود را در مورد اطلاعات شنیداری با لب خوانی جبران کند

لب خوانی چیست؟

پروسه ای است شبیه خواندن که طی آن فرد از طریق سیگنال های بینایی ارتباط برقرار می کند.

لب خوانی ۲مرحله دارد:

فرد یاد بگیرد که چگونه توالی الگو های بینایی را به ذهن بسپارد.

۲-درک پیام.

لازمه ی درک پیام داشتن زبان واحد میان گوینده و لب خوان

آموزش لب خوانی در بزرگ سالانی که زبان پایداری قبل از آسیب شنوایی داشته اند به مراتب راحت تر از کودکانی است که هیچ ذخیره ی زبانی ندارند.

مسلما می توان مهارت های لب خوانی را با آموزش و تمرین بهبود بخشید.اما تفاوت های فردی علی رغم آموزش نیز وجود دارد.

چه کسی لب خوان بهتری است؟

تحقیقات خیلی زیاد نشان داد ه که پیش بینی چگونگی اجرای لب خوانی ،مشکل است.

اجرا لب خوانی را نمی توان توسط عواملی چون :هوش فرد، موفقیت آموزشی (تحصیلات)، مدت زمان نا شنوایی، سن شروع آسیب شنوایی، پیش بینی نمود.

حتی با داشتن اطلاعات اضافی تر در موردتوانایی های کلامی،شناختی از قبیل حافظه بینایی و شخصیت افراد ،ادیولوژیست نمی تواند پیش بینی بدون خطا کند.

تعدادی از متغییر ها تا اندازه ای می تواند قابل پیش بینی باشد،برای مثال به طور متوسط زنان نسبت به مردان لب خوان بهتری هستند.

مشکلات امر لب خوانی

مردم در لب خوانی کردن هایشان بسیار متفاوت هستند

اگر فردی از پشت پنجره بسته با شما صحبت کند ،شما می توانید اورا ببینید اما نمی توانید صدای اورا بشنوید،در چنین حالتی شما کمتر از ۲۰درصد کلمات گفته شده را تشخیص خواهید داد.

در مواردی که هم چهره ی شخص گوینده و هم سیگنال گفتاری وی را دریافت کنیم اطلاعات بیشتری از مکالمه در اختیار ما قرار می گیرد.

چرا لب خوانی کردن اینقدر مشکل است؟

پاسخ این سوال مربوط می شود به عواملی چون:

قابلیت رؤیت اصوات

سرعت گفتار

آموزش

زاویه ی دید

تاثیرات Co articulation واسترس

تاثیرات گوینده

Visemes & Homophenous

قابلیت رؤیت اصوات

در بسیاری از اصوات حرکات دهان که قابل مشاهده است اندک می باشد کلماتی که روی چهره و دهان بیشتر قابل مشاهده هستند،اغلب با همخوان هایی ایجاد می شوند که با بسته شدن لب هاتولید می شوند مانند// p.b.m ویا همخوان هایی که با فشار دادن دندان های جلویی فک بالا بر لب پایین تولید می شوند مانند/f.v/ ویا اینکه نوک زبان به دندان های جلویی فک بالا تماس پیدا می کندمانند/t/.

همخوان هایی که قابلیت دید محدودتری را دارندشامل اصواتی هستندکه در داخل دهان تولید

می شوند.مثل/n.t.k.g/

بعضی از ویژگی های واج ها به سادگی نمی تواند مشاهده شود.برای مثال واکداری و بی واکی برخی از اصوات.

واکه ها خیلی قابل مشاهده نیستند .آن ها با پخش شدن روی لب ها می توانند قابل تشخیص باشند یا که تشخیص داده نشوند.

اگر چه واکه ها با حرکات دهان فابل تمیز نیستنداما آن ها از نظر صوتی برای افراد کم شنوا بسیار بارز و چشمگیر هستند.

شدت بالا،کندی تغییر فرکانس درطول زمان،دیرش نسبتا طولانی از خصوصیات واکه هــا می باَشد.

هنگامیکه گوینده به صورت محاوره صحبت می کند ،بسته به موقعیت های مختلف بین ۱۵۰تا ۲۵۰کلمه در دقیقه صحبت می کند.

چشم انسان قادر است که تنها در حدود ۹تا۱۰ حرکت دهانی مجزارا در این فاصله زمانی ثبت و دریافت کند.

بنابراین لب خوان زمان بسیار اندکی را برای تفکر در مورد شناسایی یک کلمه خاص دارد،وحتی وقوع هر کلمه را هم نمی فهمد ودرک نمی کند.

سرعت گفتار

هنگامیکه گوینده به صورت محاوره صحبت می کند ،بسته به موقعیت های مختلف بین ۱۵۰تا ۲۵۰کلمه در دقیقه صحبت می کند.

چشم انسان قادر است که تنها در حدود ۹تا۱۰ حرکت دهانی مجزارا در این فاصله زمانی ثبت و دریافت کند.

بنابراین لب خوان زمان بسیار اندکی را برای تفکر در مورد شناسایی یک کلمه خاص دارد،وحتی وقوع هر کلمه را هم نمی فهمد ودرک نمی کند.

آموزش

مسلما می توان مهارت های لب خوانی را با آموزش و تمرین بهبود بخشید.اما تفاوت های فردی علی رغم آموزش نیز وجود دارد.

آموزش لب خوانی در بزرگ سالانی که زبان پایداری قبل از آسیب شنوایی داشته اند به مراتب راحت تر از کودکانی است که هیچ ذخیره ی زبانی ندارند.

در حقیقت بهبود عملکرد لب خوانی تنها ناشی از آموزش ،توجه و نگاه کردن موثر ، بهبود مهارت های درکی و افزایش اعتماد به نفس است.

زاویه ی دید

تفاوت معنا داری بین درصد تشخیص واج ها مورد آزمایش در زاویه صفر درجه و نود درجه وجود دارد.

اما حرکات غیر عادی دهان توانایی لب خوانی را متاثر می کند .

مشاهده ی کل چهره یا نیم رخ تغییری در میزان لب خوانی ایجاد نمی کند.

تاثیرات Coarticulation واسترس

Coarticulation و استرس است که باعث می شود یک صدای خاص بر اساس مفهوم آوایی و زبانیش متفاوت به نظر برسند.

برای مثال،صدای /b/ در کلمه boot نسبت به کلمه beet متفاوت به نظر می رسد.در کلمه اول :برای ادای حرف /u/ لب ها گردمی شود ،اما در کلمه دوم لب ها گسترده می شود تا اینکه حرف /i/ ادا شود.

استرس می تواند بر ظاهر کلمه تاثیر گذار باشد. وقتی استرس در هجای آغازین یک کلمه باشد به مراتب معنای آن متفاوت تر از هنگامی ا ست که در هجای پایانی آن باشد.

تاثیرات گوینده

ویژگی های گفتار خود گوینده نیز می تواند به گونه ای باشد که امر لب خوانی کردن را مشکل کند، بنابراین از یک فرد به فرد دیگر می تواند متفاوت باشد،یعنی اگر یک صدا توسط دو گوینده تولید شود می تواند متفاوت به نظر آید.

مثلا: دو گوینده ازاین نظر که برای تولید واکه ها در جمله چه اندازه دهان خود را باز می کنند متفاوت هستند.

به طور کلی لب خوانی چهره ی زنان جوان از همه ی گروه ها راحت تر است.

Visemes & Homophenous

Visemes : گروهی از اصوات گفتاری هستند که به نظر روی صورت یکسان ومشابه هستند. مثل/m.p.b/

هنگامیکه این اصوات بدون صدا تلفظ شوند مانند:/pat.mat.bat/ آن ها روی دهان قابل تشخیص و تمیز نیستند

Homophenous : کلماتی هستند که به نظر می رسد روی دهان مشابه می باشند. (مانند غنچه و گنجشک).
هنگامیکه فقط سیگنال بینایی گوینده وجود دارد ، به طورحتم نمی توانیم یکی از این کلمات را ازدیگری تمیز دهیم.
ویژگی های دستور زبانی جمله ودیگر ویژگی های زبانی و موقعیتی می توانند اشتباه کردن درباره ماهیت کلمه را کاهش داد.

اهمیت باقیمانده شنوایی

اشخاصی که برای ارتباط گفتاری بیشتر وابسته به سیگنال های بینایی هستند ،افرادی می باشند که باقیمانده شنوایی بسیار اندکی دارند.

در صورت وجود باقیمانده شنوایی قابل استفاده ،شرایط دیداری- شنیداری بهتر از شرایط دیداری یا شنیداری صرف است.

به طور کلی هر چه سن شروع کم شنوایی زودتر باشد ،میزان سال های معلولیت بیشتر،وکم شنوایی شدید تر باشدعملکرد دیداری فرد بهتر است.

بسیاری از افراد دچار آسیب شنوایی شدید یا عمیق تنها اطلاعات فرکــانس هـای بم را می شنوند،حتی هنگامی که از سمعک استفاده می کنند.

نتیجه گیری

لب خوانی مشخصه ی ویژه ی آموزش ناشنوایان هنوز یک معما باقی مانده است و اصول فیزیولوژیک آن هنوز مبهم و پوشیده است.زیرا ارتباط بین لب خوانی ودیگر فعالیت های شناختی کاملأ روشن نشده است.هنوز نمی توان به درستی تشخیص داد چه کسی لب خوان خوبی است وچه کسی لب خوان ضعیفی است. در کل لب خوانی هیچ گاه جایگزینی کامل برای شنوایی نیست اما باید آن را به عنوان جزئی از برنامه های توانبخشی در نظر داشت.

ارسالی از عاطفه رحمتی دانشجوی گفتار درمانی